Şekersiz mi? Şeker İlavesiz mi? Yoksa Yanlış Beyan mı?
Mevzuatın belli noktalarında net olmayan, eksik kısımlarının olduğunu ve sektörde tam olarak anlaşılamadığını ve hatta piyasada yanlış etiketlemelerin olduğunu gözlemlediğim Şeker ile ilgili beslenme beyanları konusunu gelin birlikte değerlendirelim.
Konuyu değerlendirmek adına Türk Gıda Mevzuatı, EU General Food Law Regulations, EFSA, FDA, WHO ve Codex Alimentarius'u referans alacağız.
Bölüm 1: Şekersiz Beyanı
Önce Türk Gıda Mevzuatında hangi gıda ürünün Şekersiz ve İlave Şeker İçermez/Şeker İlavesiz olarak etiketlenebileceği ile ilgili mevzuat maddesine bakalım.
Not1: Şekersiz maddesinin anlaşılması Düşük/Az maddesinin anlaşılmasını sağlayacağı için Düşük/Az beyanını bu yazıda değerlendirmiyoruz.
Yukarıdaki maddede gördüğümüz üzere bir gıda ürününü Şekersiz olarak tanımlayabilmek, etiketleyebilmek için o gıdanın maksimum %0,5 şeker içermesi gerekiyor. Madde net ancak anlayabilmemiz için şeker tanımına bakmamız gerekli.
Çünkü
Poliolleri Şeker olarak mı değerlendirmeliyiz?
sorusu akıllara gelebilmekte zira sorbitol bir monosakkarit ve maltitol bir disakkarittir.
Ve tam da bu nokta ile ilgili kafa karışıklıkları yaşanabiliyor.
Örneğin maltitol içeren bir gıda ürünü eğer 100 g’ında 0,3 g şeker içeriyorsa bu gıda Şekersiz olarak etiketlenebilir mi?
Bu sorunun cevabını verebilmek için önce Şeker tanımına bakmalıyız.
ı) Şekerler: Polioller hariç olmak üzere, gıdada bulunan tüm monosakkaritler ve disakkaritleri,
Buradan hareketle;
Bir gıda doğal olarak veya proses sırasında eklenmesi dolayısıyla, 100 g’ında 0,5 g veya altında bir miktarda şeker içeriyorsa o gıda Şekersiz olarak etiketlenebilir.
Not 2: Türkiye için, tabi olduğumuz hiçbir mevzuat Şekersiz etiketlemesi yapılabilmesi için ilgili gıdaya şeker eklenmemiş olmalıdır şeklinde bir ifade içermiyor.
Yukarıdaki soruya gelirsek maltitol veya diğer poliolleri içeren gıdalar Şekersiz beyanı direktifi karşılandığı sürece Şekersiz şeklinde etiketlenebilir.
Bölüm 2: İlave Şeker İçermez/Şeker İlavesiz
PART 1 [2.1]
Gelelim İlave Şeker İçermez/Şeker İlavesiz beyanına.
Bu beyanın karmaşık ve mevzuat tarafında tam olarak netleştirmemiş olduğunu düşünüyorum.
Nitekim EU/EFSA, FDA, FAO/Codex Alimentarius ve WHO olmak üzere 4 otorite kurum konu ile ilgili şeker tanımlamalarında ayrışmaktadırlar.
Türk Gıda Mevzuatının referans aldığı AB mevzuatının bu konuyu tam netleştirmediği ve FDA, Codex Alimentarius ve WHO’ya göre daha esnek olduğu görülüyor.
Bu 4 kurum içinde konuyu en sıkı ele alan ve tam olarak netleştiren kurumlar FDA ve FAO/Codex Alimentarius.
Aşağıda 4 kurumun tanımlamalarından/direktiflerinden özetler yer alıyor.
European Union legislation (EU 2011) refers to sugars as 'all monosaccharides and disaccharides present in food, but excludes polyols', while foods with no added sugars are defined as foods without 'any added monosaccharides or disaccharides', or without 'any added food containing monosaccharides or disaccharides which is used for its sweetening purposes' (EC 2008, EU 2011)a.
The European Food Safety Authority (EFSA), in its scientific opinion on Dietary Reference Values for carbohydrates and dietary fibre ( EFSA 2010a ), refers to added sugars as 'sucrose, fructose, glucose, starch hydrolysates (glucose syrup, high-fructose syrup) and other isolated sugar preparations used as such or added during food preparation and manufacturing' (not including the sugars present in unsweetened fruit juice or honey as added sugars), and total sugars as the sum of added sugars and endogenous sugars present in fruits, vegetables, cereals, as well as lactose in milk products. The United States (US) Institute of Medicine (IoM) provides a similar definition for added sugars ( IOM 2006 ).
For the World Health Organization ( WHO 2015 ), the term sugars includes intrinsic sugars, which are those incorporated within the structure of intact fruit and vegetables; sugars naturally present in milk (lactose and galactose); and free sugars, which are 'monosaccharides and disaccharides added to foods and beverages by the manufacturer, cook or consumer, and sugars naturally present in honey, syrups, fruit juices and fruit juice concentrates'. The main difference between the EFSA and WHO definitions is that the WHO 'free sugars' covers not only all sugars added to foods during manufacture or by the consumer, but also those present in fruit juice and honey or syrups.
In the US, the Food and Drug Administration ( FDA 2017 ), states that 'the definition of added sugars includes sugars that are either added during the processing of foods, or are packaged as such, and include sugars (free, mono- and disaccharides), sugars from syrups and honey, and sugars from concentrated fruit or vegetable juices that are in excess of what would be expected from the same volume of 100 percent fruit or vegetable juice of the same type. The definition excludes fruit or vegetable juice concentrated from 100 percent fruit juice that is sold to consumers (e.g. frozen 100 percent fruit juice concentrate) as well as some sugars found in fruit and vegetable juices, jellies, jams, preserves, and fruit spreads'.
7. NON-ADDITION CLAIMS [ Codex Alimentarius ]
7.1 Non-Addition of Sugars
Claims regarding the non-addition of sugars to a food may be made provided the following conditions are met.
(a) No sugars of any type have been added to the food (Examples: sucrose, glucose, honey, molasses, corn
syrup, etc.);
(b) The food contains no ingredients that contain sugars as an ingredient (Examples: jams, jellies, sweetened
chocolate, sweetened fruit pieces, etc.);
(c) The food contains no ingredients containing sugars that substitute for added sugars (Examples: nonreconstituted concentrated fruit juice, dried fruit paste, etc.); and
(d) The sugars content of the food itself has not been increased above the amount contributed by the
ingredients by some other means (Example: the use of enzymes to hydrolyse starches to release sugars).
Arzu ederseniz yukarıdaki tanımlamaların ve direktiflerin tamamına referanslar kısmından ulaşabilirsiniz.
Şu anki konumuz Türk Gıda Mevzuatı olduğu için konuyu Türk Gıda Mevzuatı'na göre ele alalım.
Türk Gıda Mevzuatı'nın ilgili maddesi aşağıdaki şekilde.
Maddeyi kısım kısım inceleyelim.
Madde diyor ki;
Gıdada herhangi bir mono- veya disakkarit veya tatlandırma özelliği için ilave edilen bir başka gıda bulunmaması gerekir.
Cümleyi anlamını bozmadan ikiye ayıralım;
1- Gıdada herhangi bir mono- veya disakkarit bulunmaması gerekir.
2- Veya tatlandırma özelliği için ilave edilen bir başka gıda bulunmaması gerekir.
İfade net gibi görünüyor değil mi? Mono veya disakkarit içermemeli. O zaman şunu mu anlamalıyız gıda maddesi hiçbir koşulda mono veya disakkarit içermemeli? Ama burada bi çelişki var çünkü maddenin 2. kısmı diyor ki;
Eğer gıdada doğal olarak şeker bulunuyorsa, gıdanın etiketinde “DOĞAL OLARAK ŞEKER İÇERİR.” ifadesine de yer verilir.
O zaman acaba bir çeviri problemi var diye düşünüp maddebi AB mevzuatındaki orijinaline bakıyoruz.
WITH NO ADDED SUGAR
A claim stating that sugars have not been added to a food, and any claim likely to have the same meaning for the consumer, may only be made where the product does not contain any added mono- or disaccharides or any other food used for its sweetening properties.
If sugars are naturally present in the food, the following indication should also appear on the label: ‘CONTAINS NATURALLY OCCURRING SUGARS’.
Maddenin orijinaline baktığımızda ifadeler net,
1- product does not contain any added mono- or disaccharides
2- any other food used for its sweetening properties.
Dolayısıyla bir çeviri problemi olduğu belli. Buradan hareketle gıdanın mono veya disakkarit içerip içermediğiyle değil de mono veya disakkrit eklenip eklenmediğiyle ilgilenmemiz gerektiğini anlıyoruz.
YA POLİOLLER? BAHSİ GEÇMİYOR!
Şu örneğe bakalım;
Bir gıda ürünü düşünün doğal olarak %5 şeker içeriyor ve bu gıda ürününe maltitol ekleniyor. Peki bu durumda beslenme beyanı nasıl yapılmalı?
Gıda ürünü %5 şeker içerdiği için Şekersiz olarak etiketlenemez.
Maltitol eklendiği için de Şeker İlavesiz olarak etiketlenmemeli çünkü maltitol bir disakkarit ve mevzuat Şeker İlavesiz beyanı için disakkarit eklenmemesi gerektiğini belirtiyor ve poliolleri kapsam dışı bıraktığına ilişkin bir ifadesi yok.
Peki bu durum mantıklı mı?
Eğer bir gıda ürünündeki şeker <= %0,5 ise Maltitol eklenmesi durumunda Şekersiz beyanı yapılabilirken Şeker İlavesiz beyanı yapılamaması bilimsel bir referansa bağlanmadığı sürece bir çelişkidir. Dolayısıyla ilgili maddenin 2. bölümde yani Şeker İlavesiz tanımlamasının yapıldığı bölümde poliollerin kapsam dışı olduğu eklenmelidir.
Mevzuatı inceleyen üretici şunu mu yapmalı?
"Şeker İlavesiz beyanında poliollerin kapsam dışı olduğuna dair bilgi yok ama adı üzerinde Şeker İlavesiz ve polioller Şeker tanımında kapsam dışı olduğu için ürüne poliol eklemem durumunda da Şeker İlavesiz etiketlemesi yapabilirim".
Mevzuat maddesinin net ve anlaşılır olması gerekir nitekim FDA* ve Codex Alimentarius ilgili konuyu net ve anlaşılır olarak ifade etmiş**, bahsi geçen girdilerin net olarak şeker olmaması gerektiğin ifade etmiş, TGK'daki ilgili madde ise "Şeker'den bahsediyorum" açıklaması yapmadığı için mevzuata tabi olanlar hangi yolu izlemesi gerektiği belirli değil.
*FDA'in ilgili ifadesi;
The terms “no added sugar,” “without added sugar,” or “no sugar added” may be used only if:
(i) No amount of sugars, as defined in § 101.9(c)(6)(ii), or any other ingredient that contains sugars that functionally substitute for added sugars is added during processing or packaging; and
(ii) The product does not contain an ingredient containing added sugars such as jam, jelly, or concentrated fruit juice; and
**Codex Alimentarius'un ilgili ifadesi;
**(a) No sugars of any type have been added to the food (Examples: sucrose, glucose, honey, molasses, corn
syrup, etc.);
PART 2 [2.2]
Şimdi de maddenin 1 kısmının ikinci parçasına bakalım.
Gıdada ….. tatlandırma özelliği için ilave edilen bir başka gıda bulunmaması gerekir.
Bu ifade aslında net gibi görünüyor ve gıdaya tatlandırma özelliği için başka bir gıda eklenmemeli şeklinde anlaşılabilir..
Ancak akıllara şu soruların gelmesi gerekli;
Otorite bir gıdaya eklenen bir gıda maddesinin hangi amaçla eklendiğini hangi yolla tespit edecek?
Örneğin bir üretici ürettiği bir ürene bal eklerse etiketlemeyi nasıl yapacak?
Üretici ürününe balı tatlandırma amacıyla ekleyip etiketlemesini de Şeker İlavesiz olarak hazırladığında otorotinin denetimiyle karşılaşırsa ne karar verilir?
Üretici “balı tatlandırma amacıyla kullandınız etiketlemenizi Şeker İlavesiz şeklinde hazırlamanız mevzuata aykırıdır” bildirimi ile karşılaşırsa “ Hayır ben balı bağlayıcı olarak kullandım, dolgu maddesi olarak kullandım veya balı fonksiyonel özellikleri nedeniyle kullandım savunmasında bulunursa otorite burada nasıl bir yol izleyecek?
Niyet okuması yapılacak değil.
Dolayısıyla ilgili mevzuatın bu maddesi netleştirilmemiş ve suistamele açık görünüyor.
Buradaki bal örneğindeki durum ürünlere şeker ikamesi maksatıyla eklenebilecek olan meyve suyu konsantresi vb. ürünler için de geçerli.
Market raflarında bunu suistimal eden markalar mevcut mudur acaba?
Yukarıda FDA in bu konuyu daha sıkı ve net olarak ele aldığını konuşmuştuk.
Aşağıdaki FDA’in ifadesine baktığımızda bal vb. ürünlerin de net olarak şeker kabul edildiğini görüyoruz.
Dolayısyla FDA’in tanımlaması suistimale açık ve ihlal tespiti teknik olarak mümkün olmayan bu durumun önüne net olarak geçiyor.
In the US, the Food and Drug Administration ( FDA 2017 ), states that 'the definition of added sugars includes sugars that are either added during the processing of foods, or are packaged as such, and include sugars (free, mono- and disaccharides), sugars from syrups and honey, and sugars from concentrated fruit or vegetable juices that are in excess of what would be expected from the same volume of 100 percent fruit or vegetable juice of the same type. The definition excludes fruit or vegetable juice concentrated from 100 percent fruit juice that is sold to consumers (e.g. frozen 100 percent fruit juice concentrate) as well as some sugars found in fruit and vegetable juices, jellies, jams, preserves, and fruit spreads'.
Yine FDA'e benzer olarak Codex Alimentarius'un da konu hakkındaki tanımlaması net.
Ayrıca Codex Alimetarius'un d) maddesindeki tanımlaması diğer kurumların değinmediği bir nokta ve oldukça dikkat çekici.
Gıda profesyonellerinin yorum ve katkıları bu değerlendirmeyi zenginleştirecektir.
Zaman ayırdığınız için teşekkür ederim.
Ufuk Ayyıldız
Referanslar
TGK BESLENME BEYANLARI YÖNETMELİĞİ
Guidelines for Use of Nutrition and Health Claims